Γ κλίση ουσιαστικών
Η τρίτη κλίση περιλαμβάνει ονόματα:
· αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα περιττοσύλλαβα
· Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά λήγουν στην ονομαστική του ενικού σ' ένα από τα φωνήεντα:α, ι, υ, ω ή σ' ένα από τα σύμφωνα ν, ρ, ς, (ξ, ψ). Στη γενική του ενικού λήγουν σε -ος, -ως, -ους
· Καταληκτικά λέγονται όσα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν την ονομαστική του ενικού με την κατάληξη -ς, π.χ. ἥρω-ς, ἰχθύ-ς
· Ακατάληκτα λέγονται όλα τα ουδέτερα και κάποια αρσενικά και θηλυκά που σχηματίζουν την ονομαστική του ενικού χωρίς κατάληξη, π.χ. χιών, ἠχώ
· Μονόθεμα λέγονται αυτά που σχηματίζουν όλες τις πτώσεις από ένα μόνο θέμα, π.χ.χιτών, χιτῶν-ος
· Διπλόθεμα λέγονται αυτά που σχηματίζουν τις πτώσεις με δύο θέματα, γιατί σε μερικές περιπτώσεις εκτείνουν το φωνήεν της τελευταίας συλλαβής του θέματος· π.χ. ἡγεμόν-ος, ἡγεμών
o Στα διπλόθεμα το θέμα που έχει στην τελευταία συλλαβή μακρόχρονο φωνήεν λέγεται ισχυρό θέμα, π.χ. ποιμήν, ῥήτωρ
o Στα διπλόθεμα το θέμα που έχει στην τελευταία συλλαβή βραχύχρονο φωνήεν λέγεται αδύνατο θέμα
· Το θέμα στα μονόθεμα βρίσκεται από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί από αυτήν η κατάληξη: πίνακ-ος > πινακ-, κλητῆρ-ος > κλητηρ-
· Το ισχυρό θέμα στα διπλόθεμα βρίσκεται από την ονομαστική του ενικού, π.χ. ὁ ἡγεμών, ὁποιμήν
· Το αδύνατο θέμα στα διπλόθεμα βρίσκεται από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί η κατάληξη, π.χ. τοῦ ἡγεμόν-ος > ἡγεμον, τοῦ ποιμένος > ποιμεν-
· Φωνηεντόληκτα λέγονται όσα έχουν χαρακτήρα φωνήεν, π.χ. ἥρω-ς ἥρωο-ς, πόλι-ς πόλε-ως
· Συμφωνόληκτα λέγονται όσα έχουν χαρακτήρα σύμφωνο, π.χ. κόραξ κόρακ-ος, σωλήν σωλῆν-ος
|
καταλήξεις της γ' κλίσης |
||||
|
Ενικός |
Αρσενικά Θηλυκά |
Ουδέτερα |
||
|
ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. |
-ς -ος -ι -α -ς |
- -ως
ν
|
- -ος -ι - - |
-ως |
|
Πληθυντικός |
|
|||
|
ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. |
-ες -ων -σι(ν) -ας -ες |
-ς (-νς) |
-α -ων -σι(ν) -α -α |
|
|
Παρατηρήσεις στις καταλήξεις των ονομάτων της γ' κλίσης
Από τα ονόματα της γ' κλίσης: 1. τα αρσενικά και τα θηλυκά έχουν σ' όλες τις πτώσεις τις ίδιες καταλήξεις· 2. τα ουδέτερα διαφέρουν από τα αρσενικά και τα θηλυκά στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού και του πληθυντικού. Το ι και το α στη λήγουσα των ονομάτων της γ' κλίσης είναι βραχύχρονα: ἡ γνῶσις, τὸν ἀγῶνα. |
|
Φωνηεντόληκτα |
|
α) Φωνηεντόληκτα καταληκτικά μονόθεμα σε -ως, γεν. -ωος |
||
|
Ενικός αριθμός |
||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
ἥρω-ς ἥρω-ος ἥρω-ι ἥρω-α ἥρω-ς |
θὼ-ς θω-ὸς θω-ὶ θῶ-α θὼ-ς |
|
|
|
|
|
Πληθυντικός αριθμός |
||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
ἥρω-ες ἡρώ-ων ἥρω-σι(ν) ἥρω-ας ἥρω-ες |
θῶ-ες θώ-ων θω-σὶ(ν) θῶ-ας θῶ-ες |
|
β) Φωνηεντόληκτα καταληκτικά μονόθεμα σε -υς, γεν. -υος |
|||
|
Ενικός αριθμός |
|||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
βότρυ-ς βότρυ-ος βότρυ-ϊ βότρυ-ν βότρυ |
ἰχθὺ-ς ἰχθύ-ος ἰχθύ-ϊ ἰχθὺ-ν ἰχθὺ |
δρῦ-ς δρυ-ὸς δρυ-ΐ δρῦ-ν δρῦ |
|
|
|
|
|
|
Πληθυντικός αριθμός |
|||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
βότρυ-ες βοτρύ-ων βότρυ-σι(ν) βότρυ-ς βότρυ-ες |
ἰχθύ-ες ἰχθύ-ων ἰχθύ-σι(ν) ἰχθῦ-ς ἰχθύ-ες |
δρύ-ες δρυ-ῶν δρυ-σὶ(ν) δρῦ-ς δρύ-ες |
|
Παρατηρήσεις 1. Η αιτιατική του ενικού σχηματίζεται με την κατάληξη -ν αντί -α και η αιτιατική του πληθυντικού με την κατάληξη -ς αντί -ας, π.χ. τόν βότρυν, τούς βότρυς 2. Η κλητική του ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη, π.χ. ὦ βότρυ, 3. Όλοι οι μονοσύλλαβοι τύποι και η αιτιατική του πληθυντικού γενικά, όταν αυτή τονίζεται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη αντίθετα με τον κανόνα. |
|||
|
γ) Φωνηεντόληκτα καταληκτικά διπλόθεμα αρσενικά και θηλυκά σε -ις (γεν. -εως) // -υς (γεν. -εως) ουδέτερα σε -υ (γεν. -εως) |
||||||
|
Ενικός αριθμός |
||||||
|
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
δύναμι-ς δυνάμε-ως δυνάμει δύναμι-ν δύναμι |
πόλι-ς πόλε-ως πόλει πόλι-ν πόλι |
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
πέλεκυ-ς πελέκε-ως πελέκ-ει πέλεκυ-ν πέλεκυ |
τό τοῦ τῷ τό ὦ |
ἄστυ ἄστε-ως ἄστει ἄστυ ἄστυ |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||||||
|
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
δυνάμεις δυνάμε-ων δυνάμε-σι(ν) δυνάμεις δυνάμεις |
πόλεις πόλε-ων πόλε-σι(ν) πόλεις πόλεις |
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
πελέκεις πελέκε-ων πελέκε-σι(ν) πελέκεις πελέκεις |
τά τῶν τοῖς τά ὦ |
ἄστη ἄστε-ων ἄστε-σι(ν) ἄστη ἄστη |
|
|
||||||
Παρατηρήσεις
Τα φωνηεντόληκτα σε -ις ή -υς:
1. έχουν δύο θέματα: ένα σε -ι ή -υ από το οποίο σχηματίζονται η ονομαστική, η αιτιατική και η κλητική του ενικού, και άλλο σε -ε, από το οποίο σχηματίζονται οι άλλες πτώσεις.
2. στη γενική του ενικού έχουν κατάληξη -ως (αντί -ος) και τονίζονται στη γενική του ενικού και του πληθυντικού στην ΠΠΛ αντίθετα με τον κανόνα.
3. συναιρούν το χαρακτήρα ε με το ακόλουθο ε ή ι των καταλήξεων σε ει, π.χ. πόλεες > πόλεις
4. σχηματίζουν:
o την αιτιατική του ενικού με την κατάληξη -ν (τὴν πόλι-ν),
o την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη, π.χ. ὦ πόλι,
o και την αιτιατική του πληθυντικού όμοια με την ονομαστική από αναλογία προς αυτή, π.χ. αἱ πόλεις, τὰς πόλεις
|
δ) Φωνηεντόληκτα καταληκτικά μονόθεμα σε -αῦς, -εὺς, -οῦς |
|||||
|
Ενικός αριθμός |
|||||
|
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
γραῦ-ς γρα-ός γρα-ΐ γραῦ-ν γραῦ |
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
βασιλεὺ-ς βασιλέ-ως βασιλεῖ βασιλέ-α βασιλεῦ |
ἁλιεὺ-ς ἁλιέ-ως ἁλι-ῶς ἁλι-εῖ ἁλιέ-α ἁλι-ᾶ ἁλιεῦ |
βοῦ-ς βο-ὸς βο-ΐ βοῦ-ν βοῦ |
|
Πληθυντικός αριθμός |
|||||
|
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
γρᾶ-ες γρα-ῶν γραυ-σὶ(ν) γραῦς γρᾶ-ες |
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
βασιλεῖς βασιλέ-ων βασιλεῦ-σι(ν) βασιλέ-ας βασιλεῖς |
ἁλιεῖς ἁλιέ-ων ἁλι-ῶν ἁλιεῦ-σι(ν) ἁλιέ-ας ἁλι-ᾶς ἁλιεῖς |
βό-ες βο-ῶν βου-σὶ(ν) βοῦ-ς βό-ες |
|
|
|||||
Παρατηρήσεις
Στα φωνηεντόληκτα σε -εὺς, -οῦς, αῦς:
1. Το υ του χαρακτήρα αποβάλλεται πριν από φωνήεν: βασιλεὺς > βασιλέ-ως
2. Η κλητική του ενικού είναι όμοια με το θέμα (χωρίς κατάληξη): ὦ βασιλεῦ
Στα φωνηεντόληκτα σε -εὺς:
1. Η γενική του ενικού έχει κατάληξη -ως (αντί -ος): τοῦ βασιλέ-ως
2. Η αιτιατική του πληθυντικού έχει κατάληξη -ας: τούς βασιλέ-ας
3. Το ε που απομένει στο θέμα μετά την αποβολή του υ συναιρείται με το ακόλουθοε ή ι των καταλήξεων σε ει: οι βασιλέ-ες > βασιλεῖς
Όσα φωνηεντόληκτα σε -εὺς έχουν πριν από το -εὺς φωνήεν συναιρούν συνήθως το τελικό ε που απομένει στο θέμα με το ακόλουθο ω και α των καταλήξεων στη γενική και αιτιατική του ενικού και πληθυντικού: ἁλιεὺς, τοῦ ἁλιέως > ἁλιῶς· τὸν ἁλιέ-α > ἁλιᾶ· τῶν ἁλιέ-ων > ἁλιῶν.
|
ε) Φωνηεντόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα σε -ὼ, γεν. -οῦς |
||
|
Ενικός αριθμός |
||
|
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
ἠχὼ ἠχόος > ἠχοῦς ἠχό-ι > ἠχοῖ ἠχόα > ἠχώ ἠχοῖ |
Κλειώ Κλειό-ος > Κλειοῦς Κλειό-ι > Κλειοῖ Κλειό-α > Κλειώ Κλειοῖ |
|
|
|
|
|
|
||
Παρατηρήσεις
Τα φωνηεντόληκτα σε -ω γεν. -ους:
1. κανονικά δεν έχουν πληθυντικό και δυϊκό αριθμό· όταν όμως τους σχηματίζουν, κλίνονται σύμφωνα με τη β' κλίση, π.χ. ἡ λεχώ, αἱ λεχοί, τῶν λεχῶν
2. σχηματίζουν την ονομαστική με το ισχυρό θέμα -ω χωρίς καμιά κατάληξη· στις πλάγιες πτώσεις συναιρούν το χαρακτήρα ο του αδύνατου θέματος με τις καταλήξεις και οξύνονται στην αιτιατική αντίθετα με τον κανόνα, από αναλογία προς την ομόηχη ονομαστική, π.χ. ἡ ἠχὼ, τὴν ἠχὼ
3. σχηματίζουν την κλητική με αρχαιότερο θέμα σε -οι χωρίς κατάληξη και παίρνουν περισπωμένη από αναλογία προς την ομόηχη δοτική, π.χ. τῇ ἠχοῖ, ὦ ἠχοῖ
|
Συμφωνόληκτα
Αφωνόληκτα
|
|
α) Ουρανικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα |
||||
|
Ενικός αριθμός |
||||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
κόραξ (κ-ς) κόρακ-ος κόρακ-ι κόρακ-α κόραξ (κ-ς) |
ὄνυξ (χ-ς) ὄνυχ-ος ὄνυχ-ι ὄνυχ-α ὄνυξ (χ-ς) |
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
πτέρυξ (γ-ς) πτέρυγ-ος πτέρυγ-ι πτέρυγ-α πτέρυξ (γ-ς) |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
κόρακ-ες κοράκ-ων κόραξι (κ-σι) κόρακ-ας κόρακ-ες |
ὄνυχ-ες ὀνύχ-ων ὄνυξι (χ-σι) ὄνυχ-ας ὄνυχ-ες |
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
πτέρυγ-ες πτερύγ-ων πτέρυξι (γ-σι) πτέρυγ-ας πτέρυγ-ες |
|
|
|
|||
|
|
||||
|
β) Χειλικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα |
||
|
Ενικός αριθμός |
||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
γύψ (π-ς) γυπ-ός γυπ-ὶ γῦπ-α γύψ (π-ς) |
Ἄραψ (β-ς) Ἄραβ-ος Ἄραβ-ι Ἄραβ-α Ἄραψ (β-ς) |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
γῦπ-ες γυπ-ῶν γυψί (π-σι) γύπ-ας γῦπ-ες |
Ἄραβ-ες Αράβ-ων Ἄραψι (β-σι) Ἄραβ-ας Ἄραβ-ες |
|
γ) Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με χαρακτήρα απλό οδοντικό τ ή δ ή θ |
||||||||
|
Ενικός αριθμός |
||||||||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
τάπης (τ-ς) τάπητ-ος τάπητ-ι τάπητ-α τάπης (τ-ς) |
ὄρνις (θ-ς) ὄρνιθ-ος ὄρνιθ-ι ὄρνιν ὄρνι |
παῖς (δ-ς) παιδ-ὸς παιδ-ὶ παῖδ-α παῖ |
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
πατρίς (δ-ς) πατρίδ-ος πατρίδ-ι πατρίδ-α πατρίς |
χάρις (τ-ς) χάριτ-ος χάριτ-ι χάριν χάρι |
τυραννίς (δ-ς) τυραννίδ-ος τυραννίδ-ι τυραννίδ-α τυραννί |
|
|
|
|
|||||||
|
Πληθυντικός αριθμός |
||||||||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
τάπητ-ες ταπήτ-ων τάπησι (τ-σι) τάπητ-ας τάπητ-ες |
ὄρνιθ-ες ὀρνίθ-ων ὄρνισι (θ-σι) ὄρνιθ-ας ὄρνιθ-ες |
παῖδ-ες παίδ-ων παισὶ (δ-σι) παῖδ-ας παῖδ-ες |
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
πατρίδ-ες πατρίδ-ων πατρίσι (δ-σι) πατρίδ-ας πατρίδ-ες |
χάριτ-ες χαρίτ-ων χάρισι (δ-σι) χάριτ-ας χάριτ-ες |
τυραννίδ-ες τυραννίδ-ων τυραννίσι (δ-σι) τυραννίδ-ας τυραννίδ-ες |
|
|
|
|
|||||||
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Παρατήρηση:
Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ις (γεν. -ιδος, -ιτος, -ιθος) σχηματίζουν την αιτιατική του ενικού σε -ν και την κλητική του ενικού όμοια με το θέμα (χωρίς το χαρακτήρα), π.χ. τὴν χάρι-ν, τὴν ἔρι-ν, τὸν ὄρνι-ν· όμοια και μερικά οδοντικόληκτα βαρύτονα σε -ης ή -υς, π.χ. ὁ (και ἡ) Πάρνης του Πάρνηθος, τὸν Πάρνην, ὦ Πάρνη.
Το οξύτονο τυραννίς (-ίδος) και το περισπώμενο ὁ παῖς σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ. ὦ τυρρανί, παῖ
|
δ) Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με θέμα σε ντ (ον. -ας, γεν. -αντος και ον. -ους, γεν. -οντος) |
|||
|
Ενικός αριθμός |
|||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
ἱμάς (ντ-ς) ἱμάντ-ος ἱμάντ-ι ἱμάντ-α ἱμάς |
γίγας (ντ-ς) γίγαντ-ος γίγαντ-ι γίγαντ-α γίγαν |
ὀδούς (ὁδόντ-ς) ὀδόντ-ος ὀδόντ-ι ὀδόντ-α ὀδούς (ὁδόντ-ς) |
|
Πληθυντικός αριθμός |
|||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
ἱμάντ-ες ἱμάντ-ων ἱμᾶσι (αντ-σι) ἱμάντ-ας ἱμάντ-ες |
γίγαντ-ες γιγάντ-ων γίγασι (αντ-σι) γίγαντ-ας γίγαντ-ες |
ὀδόντ-ες ὀδόντ-ων ὀδοῦσι (ὁδόντ-σι) ὀδόντ-ας ὀδόντ-ες |
|
|
|
||
|
|
|||
Παρατήρηση:
α) Τα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) που τονίζονται στη λήγουσα, σχηματίζουν την κλητική του ενικού ίδια με την ονομαστική, π.χ. ἱμάς.
β) Τα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) που δεν τονίζονται στη λήγουσα (βαρύτονα), σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ. ὦ γίγαν, ὦ ἐλέφαν, ὦ Αἶαν.
|
ε) Οδοντικόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα με θέμα σε ντ (ον. -ων, γεν. -οντος) |
|
|
Ενικός αριθμός |
|
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
γέρων γέροντ-ος γέροντ-ι γέροντ-α γέρον |
|
Πληθυντικός αριθμός |
|
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
γέροντ-ες γερόντ-ων γέρουσι (γέροντ-σι) γέροντ-ας γέροντ-ες |
|
|
|
|
Παρατήρηση:
Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ων (γεν. -οντος) σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ. ὦ γέρον, ὦ δράκον, ὦ λέον, ὦ τένον. |
|
|
ζ) Οδοντικόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα σε α (γεν. -ατος) |
|
|
Ενικός αριθμός |
|
|
τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ |
κτῆμα κτήματ-ος κτήματ-ι κτῆμα κτῆμα |
|
|
|
|
Πληθυντικός αριθμός |
|
|
τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ |
κτήματ-α κτήματ-ων κτήμασι (ατ-σι) κτήματ-α κτήματ-α |
|
|
|
|
|
|
Παρατήρηση:
Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε -μα (γεν. -ματος) είναι όλα ακατάληκτα, π.χ. κτῆμα, σῶμα, στράτευμα.
Καταληκτικά είναι μόνο τα ουδέτερα φῶς (φῶτ-ς), γεν. φωτ-ός κ.τ.λ. και το ανώμαλο οὖς (οὖτ-ς), γεν. ὠτ-ός
Παρατηρήσεις στα αφωνόληκτα της γ' κλίσης
Τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την αιτιατική του ενικού με κατάληξη -α, π.χ. τὸν κόρακ-α, τὴν πατρίδ-α και την κλητική του ενικού όμοια με την ονομαστική, π.χ. ὦ κόραξ, ὦ πατρίς.
|
Ημιφωνόληκτα
Ενρινόληκτα
|
|||||
|
α) Ενρινόληκτα μονόθεμα καταληκτικά σε -ις, (γεν. -ῑνος) ακατάληκτα σε -αν (γεν. -ᾱνος), -ην (γεν. -ηνος) και -ων (γεν. -ωνος) |
|||||
|
Ενικός αριθμός |
|||||
|
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
ἀκτὶς ἀκτῖν-ος ἀκτῖν-ι ἀκτῖν-α ἀκτίς |
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
Τιτάν Τιτᾶν-ος Τιτᾶν-ι Τιτᾶν-α Τιτάν |
Ἕλλην Ἕλλην-ος Ἕλλην-ι Ἕλλην-α Ἕλλην |
χειμὼν χειμῶν-ος χειμῶν-ι χειμῶν-α χειμὼν |
|
Πληθυντικός αριθμός |
|||||
|
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
ἀκτῖν-ες ἀκτίν-ων ἀκτῖ-σι(ν) ἀκτῖν-ας ἀκτῖν-ες |
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
Τιτᾶν-ες Τιτάν-ων Τιτᾶ-σι(ν) Τιτᾶν-ας Τιτᾶν-ες |
Ἕλλην-ες Ἑλλήν-ων Ἕλλη-σι(ν) Ἕλλην-ας Ἕλλην-ες |
χειμῶν-ες χειμών-ων χειμῶ-σι(ν) χειμῶν-ας χειμῶν-ες |
|
β) Ενρινόληκτα διπλόθεμα ακατάληκτα σε -ην (γεν. -ενος), και -ων (γεν. -ονος) |
|||
|
Ενικός αριθμός |
|||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
ποιμὴν ποιμέν-ος ποιμέν-ι ποιμέν-α ποιμὴν |
ἡγεμὼν ἡγεμόν-ος ἡγεμόν-ι ἡγεμόν-α ἡγεμὼν |
γείτων γείτον-ος γείτον-ι γείτον-α γεῖτον |
|
Πληθυντικός αριθμός |
|||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
ποιμέν-ες ποιμέν-ων ποιμέ-σι(ν) ποιμέν-ας ποιμέν-ες |
ἡγεμόν-ες ἡγεμόν-ων ἡγεμό-σι(ν) ἡγεμόν-ας ἡγεμόν-ες |
γείτον-ες γειτόν-ων γείτο-σι(ν) γείτον-ας γείτον-ες |
|
Ημιφωνόληκτα
Υγρόληκτα
|
|
α) Υγρόληκτα μονόθεμα ακατάληκτα σε -ηρ (γεν. -ηρος), -ωρ (γεν. -ωρος) και ουδέτερα σε -αρ (γεν. -αρος) |
||||
|
Ενικός αριθμός |
||||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
κλητὴρ κλητῆρ-ος κλητῆρ-ι κλητῆρ-α κλητὴρ |
ἰχὼρ ἰχῶρ-ος ἰχῶρ-ι ἰχῶρ-α ἰχὼρ |
τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ |
νέκταρ νέκταρ-ος νέκταρ-ι νέκταρ νέκταρ |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
κλητῆρ-ες κλητήρ-ων κλητῆρ-σι(ν) κλητῆρ-ας κλητῆρ-ες |
ἰχῶρ-ες ἰχώρ-ων ἰχῶρ-σι(ν) ἰχῶρ-ας ἰχῶρ-ες |
τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ |
δεν έχει |
|
β) Υγρόληκτα διπλόθεμα ακατάληκτα σε -ὴρ (γεν. -έρος), -ωρ (γεν. -ορος) |
||
|
Ενικός αριθμός |
||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
ἀθὴρ ἀθέρ-ος ἀθέρ-ι ἀθέρ-α ἀθὴρ |
ῥήτωρ ῥήτορ-ος ῥήτορ-ι ῥήτορ-α ῥῆτορ |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
ἀθέρ-ες ἀθέρ-ων ἀθέρ-σι(ν) ἀθέρ-ας ἀθέρ-ες |
ῥήτορ-ες ῥήτορ-ων ῥήτορ-σι(ν) ῥήτορ-ας ῥήτορ-ες |
Παρατηρήσεις στα ενρινόληκτα και υγρόληκτα της γ' κλίσης
Τα φωνήεντα ι και α εμπρός από το χαρακτήρα ν των ονομάτων σε -ις (γεν. -ινος) και αν (γεν. -ανος) είναι μακρόχρονα, π.χ. τῆς ἀκτῖν-ος, τῆς Σαλαμῖν-ος, τοῦ Τιτᾶν-ος, τοῦ πελεκᾶν-ος.
Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα της γ' κλίσης σχηματίζουν κανονικά την κλητική του ενικού όμοια με την ονομαστική του ενικού, π.χ. ἡ ἀκτίς > ὦ ἀκτίς, ὁ Τιτάν > ὦ Τιτάν, ὁ Ἕλλην > ὦἝλλην, ὁ ἡγεμών > ὦ ἡγεμών, ὁ ποιμήν > ὦ ποιμήν, ὁ ἰχώρ > ὦ ἰχώρ.
Τα βαρύτονα διπλόθεμα σε -ων (γεν. -ονος) και -ωρ (γεν. -ορος) σχηματίζουν την κλητική του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα, π.χ. ὁ γείτων > ὦ γεῖτον, ὁ δαίμων > ὦ δαῖμον, ὁ Ἰάσων > ὦ Ἰᾶσον, ὁ ρήτωρ > ὦ ρῆτορ.
Ο χαρακτήρας λ και ρ εμπρός από το σ της κατάληξης παραμένει, ενώ ο χαρακτήρας ν εμπρός από αυτό αποβάλλεται (χωρίς αντέκταση του προηγούμενου τυχόν βραχύχρονου φωνήεντος), π.χ. ὁ ἅλ-ς > τοῖς ἁλ-σι, ὁ ρήτωρ > τοῖς ρήτορ-σι· αλλά: ἡ ἀκτίν-ς > ἀκτίς ταῖς ἀκτίν-σι > ἀκτί-σι· τοῖς ἡγεμόν-σι > ἡγεμό-σι.
|
γ) Υγρόληκτα συγκοπτόμενα διπλόθεμα ακατάληκτα σε -ηρ (γεν. -ρος) |
|||||||
|
Ενικός αριθμός |
|||||||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
πατὴρ πατρ-ὸς πατρ-ὶ πατέρ-α πάτερ |
ἀνὴρ ἀνδρ-ὸς ἀνδρ-ὶ ἄνδρ-α ἄνερ |
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
Δημήτηρ Δήμητρ-ος Δήμητρ-ι Δήμητρ-α Δήμητερ |
μήτηρ μητρ-ὸς μητρ-ὶ μητέρ-α μήτερ |
γαστὴρ γαστρ-ὸς γαστρ-ὶ γαστέρ-α γαστὴρ |
θυγάτηρ θυγατρὸς θυγατρὶ θυγατέρ-α θύγατερ |
|
Πληθυντικός αριθμός |
|||||||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
πατέρ-ες πατέρ-ων πατρ-ά-σι(ν) πατέρ-ας πατέρ-ες |
ἄνδρ-ες ἀνδρ-ῶν ἀνδρά-σι(ν) ἄνδρ-ας ἄνδρ-ες |
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
δεν έχει |
μητέρ-ες μητέρ-ων μητρ-ά-σι(ν) μητέρ-ας μητέρ-ες |
γαστέρ-ες γαστέρ-ων γαστρ-ά-σι(ν) γαστέρ-ας γαστέρ-ες |
θυγατέρ-ες θυγατέρ-ων θυγατρ-ά-σι(ν) θυγατέρ-ας θυγατέρ-ες |
|
|
|
||||||
|
Παρατηρήσεις:
Από τα συγκοπτόμενα ονόματα της γ' κλίσης: 1. Τα ονόματα ὁ πατὴρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ και η γαστὴρ συγκόπτουν, δηλαδή χάνουν, το ε του θέματος στη γενική και δοτική του ενικού και στη δοτική του πληθυντικού· το όνομα ἡ Δημήτηρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και το όνομα ο ἀνὴρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού, στις οποίες εμπρός από το χαρακτήρα αναπτύσσεται το σύμφωνο δ για να διευκολυνθεί η προφορά. 2. Τα ονόματα πατὴρ, μήτηρ, θυγάτηρ και γαστὴρ στη γενική και δοτική του ενικού τονίζονται στη λήγουσα (πατρόςπατρί, μητρός, μητρί κ.τ.λ.)· το όνομα ἀνὴρ τονίζεται στη λήγουσα στη γενική και δοτική του ενικού και στη γενική του πληθυντικού (ἀνδρός, ἀνδρὶ· το όνομα Δημήτηρ τονίζεται στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού, εκτός από την ονομαστική.
Τα συγκοπτόμενα ονόματα: 1. σχηματίζουν την κλητική του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα και τονίζονται σ' αυτήν επάνω στην αρχική συλλαβή: ὦ πάτερ, ὦ θύγατερ, ὦ Δήμητερ κ.τ.λ.· μόνο το όνομα γαστὴρ σχηματίζει την κλητική του ενικού όμοια με την ονομαστική: ὦ γαστὴρ 2. στη δοτική του πληθυντικού ανάμεσα από το συγκομμένο θέμα και την κατάληξη, για να διευκολυνθεί η προφορά, παίρνουν ένα βραχύχρονο α που τονίζεται: πατρ-ά-σι(ν), ἀνδρ-ά-σι(ν)
|
|||||||
|
Ημιφωνόληκτα
Σιγμόληκτα
|
|
α) Σιγμόληκτα αρσενικά ακατάληκτα σε -ης (γεν. -ους), ή -κλῆς (γεν. -κλέους) |
||
|
Ενικός αριθμός |
||
|
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
Σωκράτης Σωκράτους Σωκράτει Σωκράτη Σώκρατες |
Περικλῆς Περικλέους Περικλεῖ Περικλέα Περίκλεις |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||
|
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
Σωκράται Σωκρατῶν Σωκράταις Σωκράτας Σωκράται |
Περικλεῖς Περικλέ-ων
Περικλεῖς Περικλεῖς |
|
|
||
Παρατηρήσεις:
Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε -ης (γεν. -ους) και -κλῆς (γεν. κλέους) είναι όλα κύρια ονόματα και:
1. έχουν θέμα σε -εσ: Σωκράτεσ-, Περικλεεσ-
2. στην ονομαστική του ενικού δεν παίρνουν κατάληξη και εκτείνουν το βραχύχρονο φωνήεν ε του θέματος σε η: Σωκράτης, Περικλέηςκαι με συναίρεση Περικλῆς·
3. στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αποβάλλουν το χαρακτήρα σανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα: τοῦ Σωκράτεσ-ος, Σωκράτε-ος, Σωκράτους
4. στην κλητική του ενικού δεν παίρνουν κατάληξη και ανεβάζουν τον τόνο: ὦ Σώκρατες, ὦ Περίκλεις (με συναίρεση από το Περίκλεες)
5. όσα λήγουν σε -κλῆς συναιρούν το ε της συλλαβής κλε-, όταν ύστερα από αυτό ακολουθεί η ή ε ή ει: (Περικλέη) Περικλῆς (Περίκλεες) Περίκλεις, (Περικλέει) Περικλεῖ·
6. κανονικά έχουν μόνο ενικό αριθμό· όταν όμως χρησιμοποιούνται στον πληθυντικό σχηματίζονται σε -ης (γεν. -ους) κατά την α' κλίση (οι Σωκράται κ.τ.λ.) και τα σε -κλῆς (γεν. -κλέους) κατά την γ' κλίση (οι Περικλέ-ες = Περικλεῖς κ.τ.λ.)
|
β) Σιγμόληκτα θηλυκά ακατάληκτα σε ὼς (γεν. οῦς) |
||
|
Ενικός αριθμός |
||
|
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
αἰδὼς αιδοῦς αἰδοῖ αἰδῶ αἰδὼς |
Ἠὼς Ἠοῦς Ἠοῖ Ἠῶ Ἠὼς |
|
γ) Σιγμόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα σε -ος (γεν. -ους) |
||
|
Ενικός αριθμός |
||
|
τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ |
βέλος βέλους βέλει βέλος βέλος |
ἔδαφος ἐδάφους ἐδάφει ἔδαφος ἔδαφος |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||
|
τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ |
βέλη βελῶν βέλεσι(ν) βέλη βέλη |
ἐδάφη ἐδαφῶν ἐδάφεσι(ν) ἐδάφη ἐδάφη |
|
|
|
|
|
|
||
Παρατηρήσεις:
Τα ουδέτερα σιγμόληκτα σε -ος (γεν. -ους):
έχουν αρχικό θέμα σε -εσ: βελεσ-, ἐδαφεσ-
σχηματίζουν την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη, αλλά στις πτώσεις αυτές το φωνήενε που είναι πριν από το χαρακτήρα το τρέπουν σε -ο: βελεσ- > βέλος, ἐδαφεσ > ἔδαφος·
με το αρχικό θέμα σε -εσ σχηματίζουν τη γενική και δοτική του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντικού· αποβάλλουν όμως σ' αυτές το χαρακτήρα ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα φωνήεντα αυτά, δηλαδή το ε+ο σε ου (βέλε-ος > βέλους), το ε+ι σε ει (βέλε-ι > βέλει), το ε+ε σε ει (βέλε-ε > βέλει) το ε+οι σε οι (βελέ-οιν > βελοῖν), το ε+ω σε ω (βελέων > βελῶν) και το ε+α κανονικά σε η(βέλε-α > βέλη· αν όμως πριν από το ε προηγείται άλλο ε, τότε συναιρούν το ε+α σε α: τὰ χρέε-α > χρέα, τὰ κλέε-α > κλέα
στη δοτική του πληθυντικού όπου βρίσκονται δύο σ (βέλεσ-σι) τα απλοποιούν σε ένα: βέλεσι
|
δ) Σιγμόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα σε -ας (γεν. -ως ή -ατος) |
||||||
|
Ενικός αριθμός |
||||||
|
τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ |
κρέας κρέως κρέᾳ κρέας κρέας |
γέρας γέρως γέρᾳ γέρας γέρας |
γῆρας γήρ-ως γῆρα-ᾳ γῆρας γῆρας |
πέρας πέρατ-ος πέρατ-ι πέρας πέρας |
κέρας κέρως / κέρατ-ος κέρᾳ / κέρατ-ι κέρας κέρας |
τέρας τέρατ-ος τέρατ-ι τέρας τέρας |
|
Πληθυντικός αριθμός |
||||||
|
τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ |
κρέα κρεῶν κρέα-σι(ν) κρέα κρέα |
γέρα γερ-ῶν γέρα-σι(ν) γέρα γέρα |
δεν έχει |
πέρατα περάτ-ων πέρα-σι(ν) πέρατα πέρατα |
κέρα / κέρατα κερῶν / κεράτ-ων κέρᾳσι / κέρα-σι(ν) κέρα / κέρατα κέρα / κέρατα |
τέρα / τέρατα τερῶν / τεράτ-ων τέρα-σι(ν) / τέρα-σι(ν) τέρα / τέρατα τέρα / τέρατα |
|
|
|
|||||
|
Παρατηρήσεις:
Σιγμόληκτα ουδέτερα σε -ας είναι έξι: κρέας, γέρας, γῆρας, πέρας, τέρας, κέρας. Από αυτά: μόνο τα ονόματα: κρέας, γέρας, γῆρας έχουν θέμα παντού καθαρά σιγμόληκτο σε -ασ·-αυτά αποβάλλουν το σανάμεσα σε δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα: του (κρέασ-ος > κρέα-ος > κρέως το όνομα πέρας σχηματίζει την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού από σιγμόληκτο θέμα σε -ας, χωρίς κατάληξη, και τις άλλες πτώσεις από θέμα σε -ατ, ως οδοντικόληκτο: τοῦ πέρατ-ος, τῷ πέρατ-ι, τὰ πέρατ-α, τῶν περάτ-ων το όνομα τέρας σχηματίζει τον ενικό κατά το πέρας: τὸ τέρας, τοῦ τέρατος κ.τ.λ το όνομα κέρας σε όλους τους αριθμούς και το όνομα τέρας στον πληθυντικό και δυϊκό σχηματίζονται και κατά τους δύο τρόπους, δηλαδή και ως σιγμόληκτα (κατά το κρέας) και ως οδονικόληκτα (κατά το πέρας): τὸ κέρας, τοῦ κέρως και κέρατος, τῷ κέρᾳ και κέρατι κ.τ.λ. το όνομα γῆρας έχει μόνο ενικό αριθμό. |
||||||
