Κριτήριο αξιολόγησης: Α' Θεματική ενότητα
ΑΡΧΑΙΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Επιμέλεια θεμάτων: Γιάννης Σ. Τζιτζής
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Ἀριστοτέλης, Μετὰ τὰ φυσικά, Α2, 98b
Διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες, εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω προϊόντες καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον καὶ τὰ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως. Ὁ δ’ ἀπορῶν καὶ θαυμάζων οἴεται ἀγνοεῖν (διὸ καὶ ὁ φιλόμυθος φιλόσοφός πώς ἐστιν· ὁ γὰρ μῦθος σύγκειται ἐκ θαυμασίων)· ὥστ’ εἴπερ διὰ τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν ἐφιλοσόφησαν, φανερὸν ὅτι διὰ τὸ εἰδέναι τὸ ἐπίστασθαι ἐδίωκον καὶ οὐ χρήσεώς τινος ἕνεκεν. Μαρτυρεῖ δὲ αὐτὸ τὸ συμβεβηκός· σχεδὸν γὰρ πάντων ὑπαρχόντων τῶν ἀναγκαίων καὶ τῶν πρὸς ῥᾳστώνην καὶ διαγωγὴν ἡ τοιαύτη φρόνησις ἤρξατο ζητεῖσθαι. Δῆλον οὖν ὡς δι’ οὐδεμίαν αὐτὴν ζητοῦμεν χρείαν ἑτέραν, ἀλλ’ ὥσπερ ἄνθρωπος, φαμέν, ἐλεύθερος ὁ αὑτοῦ ἕνεκα καὶ μὴ ἄλλου ὤν, οὕτω καὶ αὐτὴν ὡς μόνην οὖσαν ἐλευθέραν τῶν ἐπιστημῶν· μόνη γὰρ αὕτη αὑτῆς ἕνεκέν ἐστιν.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Ἀριστοτέλης, Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα,
Ἔτι τοίνυν ἄλλαι μέν εἰσιν αἱ ποιοῦσαι ἕκαστον τῶν ἐν τῷ βίῳ πλεονεκτημάτων ἐπιστῆμαι, ἄλλαι δὲ αἱ χρώμεναι ταύταις, καὶ ἄλλαι μὲν αἱ ὑπηρετοῦσαι, ἕτεραι δὲ αἱ ἐπιτάττουσαι, ἐν αἷς ἐστιν ὡς ἂν ἡγεμονικωτέραις ὑπαρχούσαις τὸ κυρίως ὂν ἀγαθόν. Εἰ τοίνυν μόνη ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴν ὀρθότητα καὶ ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη καὶ ἡ τὸ ὅλον ἀγαθὸν θεωροῦσα, ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, χρῆσθαι πᾶσι καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται, φιλοσοφητέον ἐκ παντὸς τρόπου, ὡς μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρθὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιεχούσης.
Α1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως Σωστές (Σ) ή ως Λανθασμένες (Λ) παραθέτοντας το χωρίο του αρχαίου κειμένου που επιβεβαιώνει την απάντησή σας.
- Οι άνθρωποι αρχικά φιλοσόφησαν λόγω θαυμασμού για τις εκλείψεις του ηλίου.
- Ο φιλόσοφος ταυτίζεται με τον φιλόμυθο λόγω του ότι και οι δύο στηρίζονται στο λογικό στοιχείο.
- Ο ελέυθερος άνθρωπος είναι για τον εαυτό του.
- Η φιλοσοφία στοχεύει στο αγαθό.
- Η φιλοσοφία είναι βοηθητική επιστήμη.
(Μονάδες 10)
Α2. Με βάση το πρώτο απόσπασμα να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος φιλοσοφεί.
(Μονάδες 10)
Α3. Με βάση το δεύτερο απόσπασμα να παρουσιάσετε τη διάκριση των επιστημών και να κατατάξετε σε αυτή τη φιλοσοφία.
(Μονάδες 10)
Α4. Να κατατάξετε τα παρακάτω γεγονότα με χρονολογική σειρά :
Ο Αριστοτέλης γίνεται δάσκαλος του Μ. Αλεξάνδρου, Ο Αριστοτέλης πηγαίνει στη χαλκίδα, Ο Αριστοτέλης γνωρίζει τον κόσμο της ιατρικής, Ο Αριστοτέλης διδάσκει στο Λύκειο, Ο Αριστοτέλης φτάνει στην Ακαδημία.
(Μονάδες 10)
Α5. Πρέπει λοιπόν να μην επιτρέπουμε το ελεύθερο παιδί να μην ακούει και μην παρακολουθεί όλα τ’ άλλα τα αποκαλούμενα εγκύκλια μαθήματα, αλλά αυτά μεν να τα μαθαίνει επιτροχάδην, έτσι που να πάρει μια γεύση (διότι είναι αδύνατο το τέλειο σε όλα), με τηφιλοσοφία όμως (πρέπει) να ασχολείται σοβαρά. Και μπορώ βέβαια με μια εικόνα να κάνω παραστατική τη γνώμη μου' όπως δηλαδή είναι καλό να περιηγηθεί κάποιος πολλές πόλεις, χρήσιμο όμως είναι να κατοικήσει στην άριστη... Ακόμη, ο Βίων ο φιλόσοφος με χαριτωμένο τρόπο έλεγε ότι, όπως οι μνηστήρες, επειδή δεν μπορούσαν να πλησιάσουν την Πηνελόπη συνευρίσκονταν με τις υπηρέτριες της, έτσι και οι αδυνατούντες να φθάσουν τη φιλοσοφία, ματαιοπονούν σε άλλα μαθήματα μηδαμινής αξίας. Γι’ αυτόν το λόγο επιβάλλεται να καταστήσουμε τη φιλοσοφία ένα είδος συγκεφαλαίωσης της υπόλοιπης παιδείας. Δηλαδή,για μεν τη φροντίδα του σώματος οι άνθρωποι βρήκαν δύο επιστήμες, την Ιατρική και τη Γυμναστική, εκ των οποίων η μεν πρώτη εξασφαλίζει την υγεία και η δεύτερη την ευεξία των ασθενειών όμως της ψυχής και των παθών μόνο η φιλοσοφίαείναι φάρμακο.
Πλουτάρχου Περί Παίδων Αγωγής, κεφ 10, 7C-8b
Να παρουσιάσετε το ρόλο της φιλοσοφίας από το κείμενο του Πλουτάρχου και να τον συσχετίσετε με τον ρόλο της φιλοσοφίας όπως περιγράφεται από τα κείμενα Αναφοράς.
(έως 150 λέξεις)
(Μονάδες 10)
Α6. Να γράψετε δύο ομόρριζα στα νέα ελληνικά για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου :
ἀτόπων, σύγκειται, ζητεῖσθαι, ὑπαρχούσαις, ἀναμάρτητον
(Μονάδες 10)
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ο Καλλίας διοργανώνει συμπόσιο προς τιμήν του Αυτόλυκου, ο οποίος στα Παναθήναια του 422 π.Χ. νίκησε στο παγκράτιο. Ο γελωτοποιός Φίλιππος και διάφοροι χορευτές επιχείρησαν να διασκεδάσουν τους συμποσιαστές, δίνοντας αφορμή για σχόλια και συζητήσεις. Κάποια στιγμή ο Φίλιππος και ο Καλλίας εξέφρασαν την επιθυμία τους να σβήσουν τη δίψα τους με το κρασί. Ο Σωκράτης στο παρακάτω απόσπασμα δίνει συμβουλές για το πώς πρέπει να πίνεται το κρασί.
ὁ δ’ αὖ Σωκράτης εἶπεν· Ἀλλὰ πίνειν μέν, ὦ ἄνδρες, καὶ ἐμοὶ πάνυ δοκεῖ· τῷ γὰρ ὄντι ὁ οἶνος ἄρδων τὰς ψυχὰς τὰς μὲν λύπας, ὥσπερ ὁ μανδραγόρας τοὺς ἀνθρώπους, κοιμίζει, τὰς δὲ φιλοφροσύνας, ὥσπερ ἔλαιον φλόγα, ἐγείρει. [2.25] δοκεῖ μέντοι μοι καὶ τὰ τῶν ἀνδρῶν σώματα ταὐτὰ πάσχειν ἅπερ καὶ τὰ τῶν ἐν γῇ φυομένων. καὶ γὰρ ἐκεῖνα, ὅταν μὲν ὁ θεὸς αὐτὰ ἄγαν ἁθρόως ποτίζῃ, οὐ δύναται ὀρθοῦσθαι οὐδὲ ταῖς αὔραις διαπνεῖσθαι· ὅταν δ’ ὅσῳ ἥδεται τοσοῦτον πίνῃ, καὶ μάλα ὀρθά τε αὔξεται καὶ θάλλοντα ἀφικνεῖται εἰς τὴν καρπογονίαν. [2.26] οὕτω δὲ καὶ ἡμεῖς ἂν μὲν ἁθρόον τὸ ποτὸν ἐγχεώμεθα, ταχὺ ἡμῖν καὶ τὰ σώματα καὶ αἱ γνῶμαι σφαλοῦνται, καὶ οὐδὲ ἀναπνεῖν, μὴ ὅτι λέγειν τι δυνησόμεθα· ἂν δὲ ἡμῖν οἱ παῖδες μικραῖς κύλιξι πυκνὰ ἐπιψακάζωσιν, ἵνα καὶ ἐγὼ ἐν Γοργιείοις ῥήμασιν εἴπω, οὕτως οὐ βιαζόμενοι μεθύειν ὑπὸ τοῦ οἴνου ἀλλ’ ἀναπειθόμενοι πρὸς τὸ παιγνιωδέστερον ἀφιξόμεθα. [2.27] ἐδόκει μὲν δὴ ταῦτα πᾶσι·
ΞΕΝ Συμπ 2.24–2.27
Λεξιλόγιο
θάλλω = ανθίζω, καρποφορώ, φυλλοφορώ
κύλιξ = κούπα, κρασοπότηρο
ἐπιψακάζω = στάζω διαρκώς σταγόνες
ἐγχέω = χύνω
αὒρα = φρέσκος αέρας, αεράκι
διαπνέω = πνέω δυνατά, παίρνω ανάσα
ἂρδω = ποτίζω
παῖδες = δούλοι
Β1 α) Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα : «καἰ γὰρ ἐκεῖνα, ὃταν μὲν ὁ θεός .... τι δυνησόμεθα».
β) Τι προκαλείται σύμφωνα με τον Σωκράτη από την υπερβολική κατανάλωση κρασιού; Πώς παρομοιάζει την επίδραση στον άνθρωπο και στα φυτά;
(Μονάδες 20)
Β2 Να γράψετε ό,τι σας ζητείται για τους παρακάτω τύπους ;
α) ὦ ἂνδρες : στον άλλο αριθμό.
ἃπερ : τη δοτική πληθυντικού στο θηλυκό γένος.
παῖδες : την κλητική ενικού.
πᾶσι : τη γενική ενικού στο θηλυκό γένος.
β) πάσχειν : το απαρέμφατο μέλλοντα.
ὀρθοῦσθαι : το γ΄ πληθυντικό οριστικής ενεστώτα στην ίδια φωνή.
διαπνεῖσθαι : το β΄ πληθυντικό οριστικής ενεστώτα στην ίδια φωνή.
σφαλοῦνται : το γ΄ πληθυντικό προστακτικής αορίστου της ενεργητικής φωνής.
βιαζόμενοι : το γ΄ ενικό προστακτικής μέσου παρακειμένου.
ἀναπειθόμενοι : το β΄ ενικό προστακτικής αορίστου β΄ στην ίδια φωνή.
(Μονάδες 10)
Β3. α) Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις παρακάτω λέξεις του κειμένου :
ἐμοί(το 1ο ), διαπνεῖσθαι, τοσοῦτον, ἐκεῖνα, ἁθρόον
(Μονάδες 5)
β) οὐ βιαζόμενοι : να αναγνωρισθεί η μετοχή
(Μονάδα 1)
γ) «ὅταν δ’ ὅσῳ ἥδεται τοσοῦτον πίνῃ, καὶ μάλα ὀρθά τε αὔξεται καὶ θάλλοντα ἀφικνεῖται εἰς τὴν καρπογονίαν» : να αναγνωρισθεί ο παραπάνω υποθετικός λόγος (Μονάδα 1) και να τραπεί στην αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. (Μονάδες 2)
(Μονάδες 3)
δ) ὣσπερ ἓλαιον φλόγα : να αναγνωρισθεί το είδος της πρότασης.
(Μονάδα 1)