Το κατηγορούμενο

1.     Επιρρηματικό κατηγορούμενο

Με κάθε ρήμα (και κυρίως με ρήματα κίνησης) μπορεί να τεθεί ως κατηγορούμενο ένα επίθετο που να φανερώνει χρόνο, τρόπο, τόπο, σειρά, σκοπό και να αναφέρεται στο υποκείμενο. Το κατηγορούμενο αυτό, επειδή σημασιολογικά ισοδυναμεί με επίρρημα, ονομάζεται επιρρηματικό. Τα επίθετα που συναντάμε σε θέση επιρρηματικού κατηγορουμένου, είναι συνήθως τα εξής: ἄκων, ἐκών, ἐθελοντής, ἐθελούσιος, ἀκούσιος, ἐκούσιος, πολύς, μέγας, ἄφθονος, ἄσεμνος, ἥσυχος, ὑπόσπονδος, πρῶτος, τριταῖος, τελευταῖος, σκοταῖος, πελάγιος, ἀπότομος, ἐνάντιος, ἀντίος, ὑπαίθριος κλπ.

Π.χ. Οἱ στρατιῶται ἐσκήνουν ὑπαίθριοι (δηλώνει τόπο)

       Ὁ ἄγγελος ἀφίκετο τριταῖος (δηλώνει χρόνο)

       Δημαγόρας ἐστράτευσεν ἐεθελοντής (δηλώνει τρόπο)

       Αἱ νῆες ἒπλευσαν βοηθοί (δηλώνει σκοπό)

       Ἀλέξανδρος ἐπετέθη πρῶτος (δηλώνει σειρά)

2.     Κατηγορούμενο του αντικειμένου

Ορισμένα ρήματα συντάσσονται με δυο αιτιατικές από τις οποίες η μία είναι κατηγορούμενο της άλλης’ γι’ αυτό και ονομάζεται κατηγορούμενο του αντικειμένο. Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκουν τα ρήματα ὁνομάζω, νομίζω, ἐκλέγω, διορίζω, ποιῶ, καθώς και όσο έχουν παρόμοια σημασία. Εξάλλου, τα ρήματα δεόμαι, προσδεόμαι, τυγχάνω παίρνουν αντικείμενο και κατηγορούμενο του αντικειμένου σε γενική, ενώ τα ρήματα ἐτυγχάνω, χρῶμαι παίρνουν αντικείμενο και κατηγορούμενο του αντικειμένου σε δοτική

Π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐκάλουν τούς ποιητάς θείους

        Ὁνομάζουσιν ἐμέ βασιλέα

·         Σε ορισμένες περιπτώσεις, το κατηγορούμενο συνοδεύεται από τις λέξεις ὡς, ὣσπερ, ὡσπερεί, ὡσπερανεί.

Π.χ. Οὗτοι πενθοῦνται μέν ὡσ θνητοί, ὑμνοῦ΄νται δέ ὡς ἀθάνατοι.

3.     Προληπτικά κατηγορούμενο

Τα ρήματα που σημαίνουν βαθμιαία εξέλιξη του υποκειμένου προς κάποιο αποτέλεσμα παίρνουν πολλές φορές ως κατηγορούμενο ένα επίθετο ή ένα αριθμητικό που αποδίδει εκ των προτέρων στο υποκείμενο, ως βέβαιο γνώρισμα, το τελικό αποτέλεσμα του ρήματος. Αυτό ονομάζεται προληπτικό κατηγορούμενο. Τα πιο συνηθισμένα από τα ρήματα που συνήθως δέχονται προληπτικό κατηγορούμενο είναι τα εξής: αἲρομαι, τρέφομαι, αὐξάνομαι, παρασκευάζω, πνέω, ῥέω.

Π.χ. Ὁ Ἀσωπός ποταμός ἐρρύη μέγας

4.     Γενική κατηγορηματική

Όταν το κατηγορούμενο είναι ουσιαστικό, μερικές φορές δεν τίθεται σε πτώση ονομαστική, σύμφωνα με τον κανόνα, αλλά σε πτώση γενική, που ονομάζεται γενική κατηγορηματική και ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να δηλώνει την κτήση, ένα σύνολο του οποίου το υποκείμενο αποτελεί μέρος, την ύλη, την ιδιότητα, την αξία.

Π.χ. Ὁ ἀγρός ἐστί Τιμοξένου (γενική κατηγορηματική κτητική)

       Ἀγησίλαος ἦν τῶν στρατηγῶν (γενική κατηγοριματική διαιρετική)

       Ὁ στέφανος ἐστί χρυσοῦ (γενική κατηγορηματική της ύλης)

       Πολλοί ἦσαν τῆς αὑτῆς γνώμης (γενική κατηγορηματική της ιδιότητας)

      Ὁ σῖτος ἦν ταλάντου (γενική κατηγορηματική της αξίας)

5.     Εμπρόθετη εκφορά του κατηγορουμένου

το υποκείμενο, όταν σημαίνει την έννοια του περίπου, δηλαδή ορίζει ποσό κατά προσέγγιση (συχνά με αριθμητικά) εκφέρεται με τις προθέσεις:

ἀμφί, εἱσ περί, ὑπερ + αιτιατική

π.χ. και ἐγένετο οἱ ξύμπαντες ὑπέρ τούς χιλίους