Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων

 

α. Στα ομαλά δευτερόκλιτα επίθετα:

          ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ                                ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ

  -ο/ώτερος, -ο/ωτέρα/-ό/ώτερον                          -ό/ώτατος/ -ο/ωτάτη/-ο/ώτατον

π.χ. πτωχότερος, πτωχοτέρα, πτωχότερον      π.χ. πτωχότατος, πτωχοτάτη/πτωχότατον

 

Τα παραθετικά των δευτερόκλιτων επιθέτων σχηματίζονται σε:

 -οτερος –α -ον    

      Αν προηγείται του –ος:

1. Φύσει μακρά συλλαβή

- Μακρό φωνήεν  (π.χ. ξηρός- ξηρότερος/ νοσηρός- νοσηρότερος)

- Δίφθογγος           (π.χ. σπουδαῖος-σπουδαιότερος/δεινός-δεινότερος)

2. Θέσει μακρά συλλαβή

            Βραχύ φωνήεν ακολοθούμενο από:

-Δύο ή περισσότερο σύμφωνα    ( π.χ. σεμνός-σεμνότερος/ ἰσχυρός- ἰσχυρότερος/ἔνδοξος-ἐνδοξότερος/θερμός-θερμότερος)

-Διπλό σύμφωνο (ζ,ξ,ψ)  

– ωτερος- α –ον       

   Αν προηγείται του –ος

Βραχεία συλλαβή-- > βραχύ φωνήεν (ε, ο)

π.χ. ἱερός-ἱερώτερος/νέος-νεώτερος, σοφός-σοφώτερος

Όταν του –ος προηγούνται δίχρονα (α, ι, υ)

Γενικά τα δευτερόκλιτα επίθετα έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύχρονο και συνεπώς έχουν ω στα παραθετικά τους (εκτός αν πρόκειται για θέση μακρόχρονη παραλήγουσα): ἅγιος, ἁγιώτερος, ἁγιώτατος// μιαρός, μιαρώτερος, μιαρώτατος// γλαφυρός, γλαφυρώτερος, γλαφυρώτατος.

 

Εξαιρούνται τα:

ΜΑΚΡΑ  (- οτερος, -οτατος)
α. όσα επίθετα είναι σύνθετα με β΄ συνθετικό τις λέξεις: τιμή, νίκη, θυμός, ψυχή, λύπη, κίνδυνος:ἐντιμότερος, φιλονικότατος, προθυμότερος, εὐχυψότερος, ἀλυπότερος, ἀκινδυνότατος

β) Τα επίθετα ἀνιαρός, ἰσχυρός, ἔγκυρος, ἄκυρος

λιτός, ψιλός, σιμός (=με πλατειά μύτη), γρυπός (=κυρτός), ἄκρατος, φλύαρος, λαρός, τρανός

γ) Τα επίθετα κενός, ξένος, στενός ---> κενότερος, ξενότερος, στενότερος

 

β. στα τριτόκλιτα επίθετα σε

 

                                -ης, -ης, -ες                                       -ων, -ων, -ον

      π.χ. θετικός: ἀληθής, ἀληθής, ἀληθές                    εὐδαίμων, εὐδαίμων, εὔδαιμον

      συγκριτικός: ἀληθέστερος, ἀληθεστέρα,               εὐδαιμόστερος, εὐδαιμονεστέρα,

      ἀληθέστερον                                                           εὐδαιμονέστερον

      υπερθετικός: ἀληθέστατος, ἀληθεστάτη,           εὐδαιμονέστατος, εὐδαιμονεστάτη,

      ἀληθέστατον                                                        εὐδαιμονέστατον

 

Επίσης σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν τα επίθετα ἄκρατος, ἄσμενος, ἐρρώμενος (δυνατός), πένης

 

γ. στα ανώμαλα που κατά κανόνα λήγουν σε -ίων, -ιστος

 

    Τα ανώμαλα παραθετικά είναι αρχαίοτερη μορφή των επιθέτων (αντίθετα τα ανώμαλα είναι υστερογενή και δημιούργημα της ελληνικής γλώσσας) και παρουσιάζουν ιδιορρυθμίες στις καταλήξεις τους και κυρίως στο θέμα τους, που διαφέρει από το θέμα του θετικού βαθμού.

 

 

ΑΝΩΜΑΛΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ

 

      

Τα συνηθέστερα επίθετα αυτής της κατηγορίας αυτής είναι τα εξής:

 

ΘΕΤΙΚΟΣ	ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ		ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ
1. καλός(=ωραίος)	ο/ἡ καλλίων	τό κάλλιον	κάλλιστος
2. μέγας	ὁ/ἠ μείζων	τό μεῖζον	μέγιστος
3. ἀγαθός (=γενναίος, ευγενής) (=καλός) (=ισχυρός) (=επιθυμητός)	ὁ/ἡ ἀμείνων     ὁ/ἡ βελτίων ὁ/ἡ κρείττων ὁ/ἡ λῴων	τό ἄμεινον     τό βέλτιον τό κρεῖττον τό λῷον	ἄριστος     βέλτιστος κράτιστος λῷστος
4. κακός	ὁ/ἡ κακίων ὁ/ἡ χείρων	τό κάκιον τό χεῖρον	κάκιστος χείριστος
5. μικρός	μικρότερος ὁ/ἡ ἐλάττων ὁ/ἡ ἥττων	τό ἕλαττον τό ἧττον	μικρότατος ἐλάχιστος ἥκιστα (επίρρημα)
6. ὀλίγος	ὁ/ἡ μείων	τό μεῖον	ὀλίγοστος
7. πολύς	ὁ/ἡ πλείων	τό πλέον	πλεῖστος

 

Κλίνονται ως τριτόκλιτα επίθετα δικατάληκτα με 3 γένη:

Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.

ὁ, ἡ βελτίων τοῦ, τῆς βελτίον-ος τῷ, τῇ βελτίον-ι τόν, τήν βελτίον-α/ βελτίω ὦ βέλτιον

τό βέλτιον τοῦ βελτίον-ος τῷ βελτίον-ι τό βέλτιον ὦ βέλτιον

οἱ, αἱ βελτίον-ες / βελτίους τῶν βελτιόν-ων τοῖς, ταῖς βελτίο-σι τούς, τάς βελτίον-ας/  βελτίους ὦ βελτίον-ες/  βελτίους

τά βελτίον-α/  βελτίω τῶν βελτιόν-ων τοῖς βελτίο-σι τά βελτίον-α/ βελτίω ὦ βελτίον-α / βελτίω

 

 

 

 

ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ:

Α.Το επίθετο ἁπλοῦς καθώς και τα συνηρημένα β’ κλίσης με β’ συνθετικό το νοῦς σχηματίζονται με τις καταλήξεις –ούστερος, -ούστατος

Β. Τα επίθετα ἄχαρις, ἅρπαξ βλάξ, λάλος, κλέπτης, πλεονέκτης σχηματίζονται με τις καταλήξεις –ίστερος, -ίστατος

Γ. Τα επίθετα παλαιός, γεραιός, σχολαῖος σχηματίζονται με τις καταλήξεις –αίτερος, - αίτατος

 

 

 

Παραθετικά επιρρημάτων:

Α. ομαλά

ΘΕΤΙΚΟΣ	ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ	ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ
Τρέπουμε το –ν  της γενικής πληθυντικού του αρσενικού του επιθέτου σε –ς.	Είναι όμοιος με το ουδέτερο του συγκριτικού βαθμού του επιθέτου στον ενικό.	Είναι όμοιος με το ουδέτερο του υπερθετικού βαθμού του επιθέτου στον πληθυντικό.

 

Β. ανώμαλα:

 

ΘΕΤΙΚΟΣ	ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ	ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ
εὖ	ἄμεινον, βέλτιον, κρεῖττον	ἄριστα, βέλτιστα, κράτιστα
κακῶς	χεῖρον, κάκιον	χείριστα, κάκιστα
καλῶς	κάλλιον	κάλλιστα
μάλα	μᾶλλον	μάλιστα
ὀλίγον	μεῖον, ἔλαττον, ἧττον	ὀλίγιστα, ἐλάχιστα, ἥκιστα
πολύ	πλέον	πλεῖστον, πλεῖστα

 

Παρατηρήσεις:

α. Όλα τα επίθετα και τα επιρρήματα μπορούν να σχηματίσουν και περιφραστικά παραθετικά: ἐπιμελής, μᾶλλον ἐπιμελής, μάλιστα ἐπιμελής

ἡδέως, μᾶλλον ἡδέως, μάλιστα ἡδέως

β. Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που σημαίνουν ύλη (π.χ. γήινος), τόπο (π.χ. θαλάσσιος), χρόνο (π.χ. θερινός), μέτρο (π.χ. σταδιαῖος), συγγένεια ή καταγωγή (π.χ. μητρικός), μόνιμη κατάσταση (π.χ. ἀθάνατος, νεκρός). Επίσης, πολλά σύνθετα με α’ συνθετικό:

-το επίθετο πᾶς         π.χ. πάνσοφος, πάντιμος, πάγκαλος

-το στερητικό ἀ-       π.χ. ἀθάνατος, ἄυλος, ἄυπνος, ἄψυχος

-την πρόθεση ὑπέρ   π.χ. ὑπερμεγέθης, ὑπέρλαμπρος

- το ἠμί-                    π.χ. ἡμιθανής, ἡμιτελής