του Βαλασκατζή Ηλία

Usus est norma loquendi [Horat., Ars Poet. 71-72][1].

 

Η λέξη ψυχωτικός απαντά[2] για πρώτη φορά το 1888 (16 Δεκεμβρίου) και συνιστά γλωσσικό απότοκο ομοειδούς χρήσης του όρου ψύχωσις από τον γιατρό Σίμωνα Αποστολίδη (Αποστολίδης, 1889), χρήση σαφώς καινοτόμος για την εποχή, και δη και στο πλαίσιο της συνακόλουθης προσπάθειας για διάκριση και ταξινόμηση των ψυχικών νόσων καθαυτές. Επισκεπτόμενοι τη λέξη ψύχωσις και αναλύοντας τον σχηματισμό της, δέον να υπογραμμιστεί (Μπαμπινιώτης, 2005), αφού αναλυθεί στο θέμα ψυχ- και στο παραγωγικό επίθημα –ώση (-ῶσις), ότι το δεύτερο συστατικό της, το συγκεκριμένο επίθημα, δηλώνει εν προκειμένω και σε συναφή παραδείγματα «ασθένειες και παθήσεις, ιδίως  (απαντώντας) σε ιατρικούς όρους» (για την πηγή ό.α.). Επιπρόσθετα, ας τονιστεί ότι τα ουσιαστικά αυτά που φέρουν το προκείμενο μόρφημα ως καταληκτικό «είναι παράγωγα ρημάτων ή απευθείας σχηματισμοί σε –ώση» (ό.α.).

Πρόκειται, συνεπώς, για παραγωγική κατάληξη· να ληφθεί επίσης υπόψιν πως υπάρχει και ρήμα ψυχῶ(-όω)[3], το οποίο ακριβώς δικαιολογεί αναλογικά τον σχηματισμό. Το παραγόμενο επίθετο ψυχωτικός λαμβάνει ως θέμα αυτό του ρήματος, και την παραγωγική κατάληξη –τικός. Ο λόγος, λοιπόν, αφορά δύο διαφορετικές καταλήξεις, δύο επιθήματα, που παράγουν αντίστοιχες δύο σημασίες, παρεμφερείς προφανώς, δυνάμει του κοινού θέματος. Αμέσως θα ήταν απαραίτητη η διατύπωση διαφωνίας: γιατί να μη θεωρηθεί η λέξη ψυχωσικός σωστή, ως προερχόμενη από την ψύχωση καθαυτήν, και αφού έχει προστεθεί στη λέξη το επίθημα –ικός (που δηλώνει ιδιότητα);

Η απάντηση στον αντίλογο αυτόν μάς αναγκάζει να επισημάνουμε την προέλευση του επιθήματος –τικός: προέρχεται, λοιπόν, από ουσιαστικά με επίθημα –της, «από όπου γρήγορα αυτονομήθηκε ως επίθημα» (Μπαμπινιώτης, 2005). Αρχαίο, επομένως, *ψυχωτής, από όπου και πλάσσεται ο τύπος μας (πβ. εμψυχωτικός<εμψυχωτής<εμψυχώνω [<ἐμψυχόω]. Σωστός ή λάθος ο συλλογισμός; Τι άραγε να ειπωθεί; Ή, καλύτερα, πρέπει κάτι εν τέλει να ειπωθεί;

Το σωστό και το λάθος στην καθομιλημένη, καθ’ όλα ζωντανή, γλώσσα υποτάσσει τη σημαντικότητα στην αναφορά, ή ακόμη και στην επιβολή τους, στο όνομα μιας άλλης αξίας, αυτής της επικοινωνιακής διάστασης της γλώσσας. Για τον γράφοντα είναι προτιμότερο να μπορεί κανείς να κατανοεί πλήρως τους συλλογισμούς του, να τους εντάσσει σε πλαίσιο λογικής ανάλυσης και, αφού αποδείξει έτσι τον έλλογό τους χαρακτήρα, να τους εκφράζει με σαφήνεια στον συνάνθρωπό του, στον συνομιλητή, παρά να εμμένει στον τύπο της ορθότητας, το δέντρο, χάνοντας έτσι το δάσος της επικοινωνίας. Η γλώσσα, άλλωστε, η κάθε γλώσσα, ούτε ανήκει αποκλειστικά σε κανέναν ούτε χρειάζεται γλωσσαμύντορες. Όπου υπάρχει συνάνθρωπος, υπάρχει και τρόπος να του μεταδοθούν σκέψεις, προτάσεις, συναισθήματα, το είναι, το δυνάμει κ.τ.ό., με στόχο τη συνύπαρξη, την αλληλεγγύη, την εμπέδωση της ανθρωπιάς. Διότι, αν το ομιλείν, σημαίνει τον άνθρωπο, συνιστά, δηλαδή, κατ’ αποκλειστικότητα ανθρώπινη ιδιότητα[4], στα όρια του συνομιλείν, και όχι του επικρίνειν, διαπλάσσεται ο άνθρωπος, εμπεδώνεται η πραγματική του φύση και εδραιώνεται στην επακόλουθη αλληλεγγύη η συμπαρουσία στα πολιτισμικά επιτεύγματα κάθε είδους. Άνθρωποι, άλλωστε, είμαστε- τίποτε το ανθρώπινο δεν μας είναι άγνωστο…

 

Έργα που αναφέρονται

        i.            Ανδριώτης, Ν. Π. (2001). Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

      ii.            Αποστολίδης, Σ. (1889). Αἱ Ψυχώσεις. Ἀθῆναι: Νικόλαος Ἰγγλέσης.

    iii.            Κουμανούδης, Σ. Α. (1845 (2006)). Συναγωγὴ Νέων Λέξεων. Αθήνα: Ερμής.

    iv.            Μαρκαντωνάτος, Γ. Α. (2013). Λατινικές και Άλλες Ξενόγλωσσες Φράσεις στη Νέα Ελληνική. Αθήνα : Το Βήμα.

      v.            Μπαμπινιώτης, Γ. (2005). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Τόμ. Επίτομο). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.