Εισαγωγή

Α. Η ΦΥΣΙΚΗ ΡΗΤΟΡΕΙΑ

 

 

Η ρητορεία στον Όμηρο Διαχρονικό ομηρικό ιδανικό : λόγων τε ρητήρ έργων τε πρηκτήρ (ο συνδυασμός λόγων και έργων ). Ο Όμηρος θεωρεί την ευγλωττία θεϊκό χάρισμα.

 

Για τη ρητορική τους ικανότητα φημίζονταν νομοθέτης και ποιητής Σόλων, ο ποιητής Πίνδαρος, καθώς επίσης πρόσωπα στο ιστορικόέργο του Ηροδότου.

                         

Δημοκρατία : Ισηγορία (= ισότητα στο δικαίωμα του λόγου) : δυνατότητα αξιοποίησης φυσικού ρητορικού ταλέντου. (ονόματα με β΄συνθ. από το ρ. ἀγορεύω : Αρισταγόρας, Ευαγόρας, Πρωταγόρας, Πυθαγόρας)

Θεμιστοκλής και Περικλής : προετοίμαζαν με επιμέλεια τις αγορεύσεις τους

 

Β. Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΕΙΑΣ

Συστηματική ρητορεία

Απαιτεί ακριβή και συστηματική γνώση των κανόνων (ἐπιστήμην) και την άσκηση (μελέτην) και δεν αρκείται στη φύση

Εμφανίστηκε στη Σικελία

Πολιτικοί παράγοντες : Η επικράτηση των δημοκρατικών καθεστώτων μετά την κατάλυση των τυραννίδων, μετά το 466 π.Χ.

Εκπρόσωποι:

οι Συρακόσιοι Κόραξ & Τ(ε)ισίας = δάσκαλοι της συστηματικής ρητορικής διαίρεσαν των ρητορικών λόγων σε μέρη χρησιμοποίησαν στους ρητορικούς τους λόγους τα εικότα = φαινομενικά, λογικά επιχειρήματα

Τισίας: συγγραφέας του πρώτου εγχειρίδιου ρητορικής με τίτλο «Τέχνη».

 

Γ. ΡΗΤΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ

                         

Επίκεντρο καλλιέργειας της ρητορικής : Αθήνα

 

Ευνοϊκοί παράγοντες για την ανάπτυξη της ρητορικής στην Αθήνα, στα μέσα του 5ου αι. π.Χ.: 1. Η δημοκρατία , οι λαϊκές συνελεύσεις και οι πολιτικοί θεσμοί  2. Ο χαρακτήρας των Αθηναίων  3. Το μέγεθος της αθηναϊκής πόλεως. 4. Σοφιστές : Δάσκαλοι ανώτερης παιδείας (Πρωταγόρας).

 

Γοργίας ο Λεοντίνος

Άσκησε μεγάλη επίδραση στη ρητορική :

 

1.                   μελέτησε τη σημασία της τρέχουσας πολιτικής, κοινωνικής και ψυχολογικής συγκυρίας, την κατάλληλη δηλ. για κάθε λόγο περίσταση (καιρός).

2.                   εισηγήθηκε τα «γοργίεια» σχήματα (λ.χ. πάρισα, ομοιοτέλευτα, παρηχήσεις, αντιθέσεις) με σκοπό τον εντυπωσιασμό του ακροατή.

                         

 

 

Η κριτική του Πλάτωνα (έργα «Γοργίας» και «Φαίδρος») ·         Η ρητορική δεν είναι επιστήμη ή τέχνη ·         Είναι όργανο απάτης. ·         Ο ρήτορας δεν έχει γνώση («επιστήμη») αλλά μόνο γνώμη («δὀξα»).

Ο αντίλογος από τον ρήτορα Ισοκράτη ·         Παιδευτική αξία ρητορικής: με τη διδασκαλία της που στηρίζεται στην πείρα της πραγματικότητας, μπορεί να επιτευχθούν στην πράξη παιδευτικά αποτελέσματα. ·         «Φιλοσοφία»: η καλλιέργεια που παρέχει η μαθητεία στη ρητορική, η αγωγή με πρακτικούς πολιτικούς στόχους

 

Ε. ΤΑ ΕΙΔΗ TOY ΑΤΤΙΚΟΥ ΡΗΤΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

 

Συμβουλευτικοί λόγοι ·                     Θεσμός εφαρμογής: Εκκλησία του Δήμου ·                     Δικαίωμα λόγου και ψήφου στην Εκκλησία του Δήμου: οι γνήσιοι Αθηναίοι (μόλις συμπλήρωναν το 20 έτος), που είχαν τα πολιτικά τους δικαιώματα. ·                     Τα μέλη της Εκκλησίας του Δήμου αποφάσιζαν συνήθως με ανάταση των χεριών (χειροτονία) ·                     Πολιτικός χαρακτήρας: Προτρεπτικοί ή αποτρεπτικοί για την επίτευξη του δημοσίου συμφέροντος ·                     Θέμα: συμβουλές για το μέλλον ·                     Χώρος συνεδριάσεων: η Πνύκα, η Αγορά ή το θέατρο του Διονύσου. ·                     Μεγάλη επιρροή των ρητόρων στην πολιτική ζωή ·                     Σημαντικότερος ρήτορας συμβουλευτικών λόγων: ο Δημοσθένης

 

Επιδεικτικοί ή πανηγυρικοί λόγοι

·                     Εκφωνούνται σε γιορτές και πανηγυρικές συγκεντρώσεις

·                     Περιλαμβάνονται και οι επιτάφιοι λόγοι

·                     Σκοπός ρήτορα: Να εγκωμιάσει ή να επικρίνει πράξεις και πρόσωπα του παρόντος με συχνές αναδρομές στο παρελθόν και προβλέψεις του μέλλοντος

·                     Ισοκράτης: επιφανέστερος ρήτορας των επιδεικτικών λόγων.

Στόχοι του ρήτορα

1.                   Να επιδείξει τη ρητορική του δεινότητα

2.                   Να προκαλέσει την επιδοκιμασία των ακροατών

3.                   Να εξυπηρετήσει συγκεκριμένες πολιτικές σκοπιμότητες.

ΣΤ. ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ