Τόνοι και πνεύματα
Τόνοι κ πνεύματα
1 Τόνο, ονομάζουμε την εντονότερη προφορά μιας συλλαβής σε μια λέξη ή αλλιώς το σημείο που μπαίνει στη συλλαβή που προφέρεται εντονότερα από τις άλλες.
Οι τόνοι είναι 3: η οξεια (΄), η βαρεία(`)και η περισπωμένη (῀)
2 Ανάλογα με τη θέση του τόνου ονομάζονται:
Α) οξύτονες, όταν έχουν οξεία στη λήγουσα, π.χ., ὁ ποιητής.
Β) παροξύτονες, όταν έχουν οξεία στην παραλήγουσα, π.χ., ὁ ῥήτωρ.
Γ) προπαροξύτονες, όταν έχουν οξεία στην προπαραλήγουσα, π.χ., ἐφάγομεν.
Δ) περισπώμενες, όταν έχουν περισπωμένη στη λήγουσα, π.χ., ποιῶ.
Ε) προπερισπώμενες, όταν έχουν περισπωμένη στην παραλήγουσα, π.χ., δῶρον.
Στ) βαρύτονες, όταν δεν τονίζονται στη λήγουσα, π.χ., ἔπαινος, κωλύω.
Σε κάθε λέξη που έχει περισσότερες από μία συλλαβές, η τελευταία λέγεται λήγουσα, η προτελευταίας παραλήγουσα και η αντιπροτελευταία προπαραλήγουσα. Η πρώτη συλλαβή της λέξης λέγεται αρκτική ή αρχική.
Οι κυριότεροι κανόνες τονισμού
Α) κάθε βραχεία συλλαβή, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία,
π.χ., λόγος, καλός, λέξις, ὁδός, στίχος
Β)όταν τονίζεται η προπαραλήγουσα, παίρνει πάντοτε οξεία,
π.χ., ἂνθρωπος, πείθομαι, ἂτονος,
Γ) η μακρά παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία, εάν η λήγουσα είναι μακρά,
π.χ., χώρα, κώμη, ῥήτωρ
Πιο απλά: μακρά προς μακρά = οξεία
Δ) η μακρά παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη, εάν η λήγουσα είναι βραχεία,
Πιο απλά, μακρό προς βραχύ = περισπάται
Π.χ., κῆπος, δῶρον, χῶρος, σῶμα
με κόκκινο μακρά συλλαβή
με μαύρο βραχεία συλλαβή
Ε) καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα (νόμος της τρισυλλαβίας),
Π.χ., κίνδυνοσν, επικίνδυνος, γράφομεν, ἐγράφομεν
Στ) η γενική και η δοτική, όταν τονίζονται στη λήγουσα περισπώνται και στους δυο αριθμούς,
π.χ., ὁ ποιητής - τοῦ ποιητοῦ/ τῷ ποιητῇ - τῶν ποιητῶν/τοῖς ποιηταῖς.
Ζ) Τα προπαροξύτονα, αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά, κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γενική και δοτική του ενικού και στη γενική, δοτική και αιτιατική του πληθυντικού, όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη,
π.χ., ὁ πόλεμος - τοῦ πολέμου - τῷ πολέμῳ - τῶν πολέμων - τοῖς πολέμοις – τούς πολέμους.